(VIDEO) Hoe ondervind je dat je wordt gemanipuleerd?
Er zijn heel veel manieren om mensen te manipuleren. En vaak heb je het zelf nog niet door als iemand anders je manipuleert. Hoe doorbreek je dat patroon dan?
Transcript
Hoe ondervind je dat je gemanipuleerd wordt en hoe ga je daar dan mee om? Een vraag voor coach Bart Provost.
Hoewel het eigenlijk, dat klinkt misschien heel gek, maar het eerste wat je moet beseffen, is op dat moment wat je lijf aan het vertellen. Omdat we voelen op dat moment van, er is hier iets mis.
Het klopt niet.
Het klopt niet en ik voel... we hebben er ook heel veel taalkundige uitdrukkingen voor; ik voel het aan mijn water of wat dan ook... We voelen ergens dat er iets mis is. Dan krijg je zo zelfs soms de letterlijke frons, maar minstens ook de mentale frons van, wat is er hier eigenlijk aan het gebeuren en dat is het moment om even de tijd stil te zetten en te zeggen van OK, er is iets aan het gebeuren, wat is er juist met mij aan de hand? En dan wordt het natuurlijk kwestie om een aantal methodieken, een aantal manipulatietechnieken, een aantal manieren waarop anderen proberen jou te manipuleren, om die te kennen, te kunnen herkennen en te zien van, tiens, dat wordt op mij toegepast, dat is wel bizar. En dat is natuurlijk een leuke, als je op dat moment eigenlijk meteen kan doorhebben van, er zijn hier dingen aan het gebeuren, dit is de manier waarop ik mij voel. Welk soort, noem het dan maar, manipulatietechniek is die andere op mij aan het toepassen?
En, je wilt daar dan mee zeggen dat dat per definitie negatief is als iemand jou probeert te manipuleren?
Weet je, in ons taalgebruik wordt manipuleren heel snel met een negatieve lading gebruikt. Waarbij je eigenlijk er van uitgaat dat iemand met een niet zo zuivere intentie jou voor zijn karretje wil spannen. Dat iemand met een niet zo zuivere intentie doet wat jij of zij wil. En dat verstaan we dan meestal onder manipulatie. Waardoor als je het aan het einde van het verhaal bekijkt; dat kan een paar minuten, een paar uren, een paar dagen later zijn, dat je vaststelt van, wow, ik heb mij tot iets laten verleiden - in de breedst mogelijke zin van het woord - waar ik eigenlijk het toch niet zo mee eens was of waarvan ik nu ondervind dat het eigenlijk niet zo gunstig voor mij was, maar blijkbaar vooral voor de ander.
Ja, je zei daarnet er zijn bepaalde technieken die mensen daar voor toepassen. Kan je daar eens een aantal voorbeelden van geven?
Een heel bekende die ontzettend manipulatief is, omdat die ook zo geweldig goed werkt, is de drama-driehoek. Waarbij je een dader hebt; ja, dit klinkt heel gek, hé.
Ja, dat klinkt heel gewichtig.
Ja, het is een heel eenvoudig iets eigenlijk, maar het is ontzettend krachtig als je het niet beseft, want voor je het weet, als je het niet beseft, dat zit je in die drama-driehoek mee te lopen. Het zijn drie posities: dader, slachtoffer en hulpverlener. Beeld je in, mevrouw zegt tegen meneer, ja schat, gij ziet mij ongetwijfeld niet meer graag, want je brengt nooit bloemen voor mij mee. Op dat moment zet zij zichzelf in de positie van slachtoffer en proclameert de echtgenoot, de partner op dat moment tot de dader, want jij brengt nooit bloemen voor mij mee. Eigenlijk, door dat te doen, ga je onuitgesproken de andere uitnodigen in de helper-positie. En ga je eigenlijk zeggen van, ja, jij hebt mij slachtoffer gemaakt, het is jouw fout, dus kom mij nu ook maar uit de penarie helpen. Waarbij, als het dan helemaal erg wordt, meneer de volgende dag bloemen gaat kopen, met bloemen thuiskomt en mevrouw zegt “heb je iets goed te maken, moet je mij iets uitleggen of zo, dat je bloemen koopt?”. Opnieuw wordt meneer op dat moment tot dader, zij tot slachtoffer gezet en “maar nee, schat, natuurlijk niet.” En wordt hij dan uitgenodigd om zich te gaan verantwoorden. Nu, dat is natuurlijk een heel toxisch iets als je dat niet beseft. Voor je het weet, zit je erin. Voel je de schuld en de schaamte van, oei, ik heb blijkbaar iets verkeerd gedaan en ga je jezelf rechtvaardigen, ga je de andere ook gaan helpen.
Terwijl er eigenlijk helemaal niks aan de hand was?
Nee op zich niks. Nee schat, voor mij is daar geen relatie tussen. Dus op dat moment, om daar naartoe te kijken, heel belangrijk woord: bewustzijn. Is eigenlijk op dat moment heel erg bewust zijn van wat is er aan het spelen. Weten dat je dat model bijvoorbeeld, die techniek in je rugzak hebt en dat je kijkt van, tiens, hier is iets aan het gebeuren, hier ga ik niet in meestappen. Dus dat is eigenlijk op een heel bewuste manier in de communicatie staan. Dat is een stukje, tegenwoordig het grote woord mindfulness, dat is heel mindful bezig zijn met communicatie. Heel vaak zitten we in een soort reactieve positie. De ander doet dat, ja, ik moet onmiddellijk vanuit een reactie iets anders zeggen. Dat bedoel ik dus om op een heel bewuste manier te gaan zeggen van, wacht eens even, hier is toch iets anders aan de hand en dan op dat moment beslissen of je daar in mee gaat, ja of nee.
Ja, het één heeft gewoon niks met het ander te maken?
Nee. En dan kan je zeggen van, kijk, ik vind het jammer dat jij dat zo ziet, voor mij hebben die twee totaal niks met mekaar te maken. Het feit dat ik geen bloemen koop, of niet vaak, is totaal voor mij geen uitdrukking van jou graag zien of niet. Als jij dat zo - en eigenlijk soms in bepaalde contexten kan je dat zelfs letterlijk gaan uitspreken - als jij dat zo wil zien, dan is dat jouw goed recht, maar weet dat dat niet mijn intentie is. En dan ben je eigenlijk de koordjes aan het doorknippen tussen de drie posities.
Nu, dat is één voorbeeld van een manipulatietechniek. Dus er zijn er wellicht nog andere.
Ja. Een hele leuke is ook het veranderen van de context. Ik geef een heel gek voorbeeld, misschien, maar iets wat op het werk al wel eens vaker voorvalt. Er is iemand die zegt, er komt een nieuw project. En ze zoeken nog iemand die daar de projecteigenaar of de projectmanager van is en ik denk, gezien mijn projectervaring, dat ik daar de juiste persoon voor ben. Zeker als dat een leuk project is met hoge visibiliteit en management gaat dat opmerken enz. De werknemer die dat wil, bespreekt het met zijn baas en zegt van, ik heb die opportuniteit gezien, ik zou die heel graag op mijn schouders nemen. Als op dat moment de baas zegt: ja, maar, ja, 4 jaar geleden heb je daar eens een project gedaan, over tijd gegaan, over budget gegaan, de deliverables wat je moest opleveren, dat is niet in orde gekomen, dus neen, ik denk niet dat jij geschikt bent voor dit project. Wat dan op dat moment gebeurt, is dat de baas eigenlijk helemaal teruggrijpt naar een historische context en niet bij de huidige context blijft. Het gaat ook eigenlijk niet op om iemand te gaan zeggen, anno 2016, je krijgt de huidige job niet, omdat je hier in 2011 een project niet naar behoren hebt afgewerkt. Nee, de context is hier en nu sta ik met mijn competenties en ik vraag of ik hier en nu voldoende competenties heb om dit project te mogen trekken. Dat is de vraag. En heel vaak gaan mensen op dat moment de context veranderen. Waardoor mensen dan plots de behoefte hebben om samen met de context, want dat is een heilige Drievuldigheid, om samen met de context ook ineens hun intentie en hun gedrag te gaan beïnvloeden. Dus op dat moment wordt de intentie van, oei ik moet die gedachte in het hoofd van mijn baas rechtzetten, met betrekking tot dat vorige project en wat gaan mensen doen? Zich verdedigen. Ja, maar het project is helemaal anders verlopen. Ja, maar er is een directiewissel geweest. Ja, maar... en men begint zich eigenlijk te verantwoorden voor iets dat 5 jaar geleden is gebeurd. En dan is het ook weer opnieuw kwestie, blijf bij de context. Dat is nu nog een redelijk helder voorbeeld, waarbij iemand de context verlaat. Of uitspraken generalisaties. Jij doet nooit niks, ik doe altijd alles. Is eigenlijk ook de context hier en nu verlaten. Nee, schat het gaat erom dat jij nu niet de grijze vuilzak hebt buitengezet, dat is de context. Het gaat niet over, jij doet nooit niks en ik doe altijd alles. Dat zijn heel veel contextoverschrijdingen in één korte zin. Soms is het ook wel wat anders. Dat op een gegeven moment iemand - en ik ga het dan puur theoretisch op die manier beschouwen - een baas zegt aan een medewerker, dat is een taak die ik aan jou wil geven. De medewerker zegt, nee dank u, geef die maar aan Marie of aan de andere afdeling, of collega van mijn afdeling. Die heeft blijkbaar tijd genoeg, die wandelt heel de tijd op en af tussen de koffiemachine en haar bureau. Eigenlijk gaat die daar de baas aanspreken alsof het om een democratische context gaat, terwijl het een context is van, jullie zijn verbonden door een arbeidsovereenkomst en het is eigenlijk logisch dat een hiërarchisch overste vraagt dat een medewerker iets doet. Dus soms is het ook niet zo eenvoudig om te herkennen. Maar opnieuw, dat stukje bewustzijn van, wat gebeurt er hier en waarom voel ik mij zoals ik mij voel? Er moet iets aan de hand zijn. En die insteek om op dat moment eigenlijk te gaan kijken, ben ik eventueel -niet altijd, hé, want we moeten nu ook niet overal spoken gaan zien- maar, ben ik eventueel onderhevig aan een stukje manipulatie vanwege de ander? Manipulatie, wat dan betekent dat de ander probeert mij voor zijn of haar karretje te spannen. Zonder dat ik het eigenlijk zelf wil?
Maar, het feit dat mensen manipuleren, wil dan toch zeggen dat dat werkt?
Ja, absoluut. Er zijn hele fijne manieren, vooral als de ander niet meteen beseft waar je mee bezig bent als manipulator. En eigenlijk één van de redenen waarom het ook zo goed werkt, is omdat het altijd kan inhaken op één van de dingen die wij belangrijk vinden in onze leven. Je zou kunnen zeggen, een ander woord, waarden. Dus als ik het voor mezelf bijvoorbeeld heel belangrijk vind om een goede collega te zijn, dan kan iemand mij geweldig manipuleren als die op dat knopje gaat proberen duwen. Dus als die dan op dat moment van, ja, ik zit echt in de penarie. Ik moet dringend weg vanavond. Ik heb opvang voor de kinderen, wil jij mij echt niet uit de penarie helpen. Ik weet dat mensen altijd op jou kunnen rekenen. Eerste keer op het knopje. Jij bent een collega, ik bedoel, ik durf het aan niemand anders vragen, maar van jou weet ik dat jij echt wel bekommerd bent om je collega’s. ...
Dus ben ik al overtuigd om het te gaan doen?
Ja, voilà. Eigenlijk voel je op dat moment uw lijf en uw knieën al beginnen knikken en denk je van, oh mijn god en voor je het weet zit er een aap op je schouders.
Een aap nog wel?
Ja, we zeggen dat heel vaak van aapjes, van taken of verantwoordelijkheden, maar dat gaat om veel meer. Het gaat ook om de energie van de andere. Het gaat om uitspraken van de andere. Het gaat om eigenlijk iets dat bij de andere hoort. Dus als je op dat moment op een heel bewuste manier die stap achteruit kan nemen en zeggen van wacht eens even: ik hoor dat jij probeert op mijn knoppen te duwen en dat werkt eigenlijk op zich wel als ik er niet bewust mee omga, want het zijn dingen die voor mij belangrijk zijn, daar heeft die gelijk in. Maar ik hoor dan ook dat jij eigenlijk een taak bij mij wil afzetten. Wat vind ik er eigenlijk zelf van? Heb ik er wel tijd en zin in om dat te doen? Nee, misschien toch niet, dus dan kan ik jouw aapje bij jou laten. Als jij mij dan nog verder wil gaan manipuleren: ja, maar je moet begrijpen, het is een heel belangrijk iets. Ja, dat is jouw aap, niet de mijne. Dus op die manier pakken we een hele dierentuin met apen op onze schouders soms, zonder dat we er erg in hebben, gewoon omdat er maar voldoende op onze knoppen wordt geduwd.
Zou je het ook kunnen omdraaien? Je spreekt nu over waarden. Maar eigenlijk zou je het negatief ook met angsten kunnen doen?
Ja, als je daar... eigenlijk, je kunt zeggen dat angsten liggen in het negatieve spectrum van waarden, hé. Je zou kunnen zeggen van waarden, wit, angsten, zwart. Waarden aan de positieve kant, angsten aan de negatieve kant. Inderdaad kan ik, als ik weet dat het voor iemand heel belangrijk is om bijvoorbeeld zijn job te houden, kan ik zeggen: ja, ik zou toch maar eens beginnen nadenken over uw carrière, hoor, als je dit nu weigert.
Als je dit weigert, dan...
Ja, werkt perfect. En als je op dat moment ook opnieuw in dat bewustzijn zit van, ja, dat is voor mij heel belangrijk, en ja, dan is het goed, hé. Dan is het prima. Dan mag je ook jezelf niet in die slachtofferpositie zetten en dan heel de avond liggen sakkeren en foeteren, omdat je tot 8, 9 uur moet blijven werken, om het te doen. Nee, dan heb je tenminste op een bewuste manier een keuze gemaakt en dan moet je ook weer op een bewuste manier leven met de gevolgen. Dus welke beslissing je ook neemt op een manipulatieve vraag; die is helemaal bij jou. Daar is ook niks mis mee. Maar dan moet je wel opnieuw op een bewuste manier leren leven met de gevolgen van je keuze. En dan ben je niet meer zomaar de speelbal van een ander en zeg je de ander geeft de voorzet, maar ik beslis of ik hem er in kop. Dat is mijn beslissing.
Ik ga in ieder geval alerter zijn voor manipulaties, Bart, dankjewel.
OK, met plezier.
En u, thuis, bedankt voor het kijken.